Biodostępność wapnia: czym jest i jakie ma znaczenie dla organizmu?

Wapń występuje w wielu produktach roślinnych, a jednak to mleko i przetwory mleczne uważane są za najlepsze źródło tego pierwiastka. Dlaczego? Nie chodzi o ilość, lecz o biodostępność wapnia.

Biodostępność to jeden z podstawowych terminów stosowanych w dietetyce w kontekście różnych składników odżywczych. Jest to kluczowy parametr służący do oceny stopnia, w jakim poszczególne substancje odżywcze są wchłaniane i przyswajane przez organizm.

Co wpływa na biodostępność wapnia?

Całkowite wchłanianie wapnia zależy od dwóch podstawowych czynników:

  • aktywnego transportu tego pierwiastka w organizmie, co determinowane jest przez białka wiążące wapń (CaBP, ang. Calcium Binding Protein),
  • dyfuzji biernej wapnia przez ścianę jelita[1].

Ilość wchłanianego wapnia nigdy nie wynosi 100%[2]. Może wahać się na poziomie 10-75%[3] i zależy od wielu czynników, związanych nie tylko z dietą, ale również z naszym wiekiem czy stanem zdrowia.

Na absorpcję (wchłanianie) wapnia przez organizm poza wiekiem, wpływają też różne stany fizjologiczne, takie jak np. ciąża, czy laktacja[4]. Wraz z procesami starzenia może obniżać się poziom wydajności trawienia, co przekłada się na zmniejszenie ilości wapnia absorbowanego z przewodu pokarmowego[5]. Upośledzone wchłanianie wapnia występuje też u osób cierpiących na takie schorzenia jak np. choroba Crohn’a, choroba Whipple’a, celiakia czy alkoholizm[6].

Stopień wchłaniania zależy również od obecności w przewodzie pokarmowym innych składników, które wpływają na ten proces pozytywnie (jak np. witamina D) lub negatywnie (np. kwas fitynowy).

Jakie składniki diety ograniczają wchłanianie wapnia?

Najlepszym źródłem wapnia jest dieta. Jednak w naszym codziennym jadłospisie mogą znajdować się produkty, które zawierają związki ograniczające dostępność tego pierwiastka. Do tej grupy zaliczamy kwas fitynowy (znajduje się np. w otrębach) oraz kwas szczawiowy (występuje m.in. w szczawiu, szpinaku, rabarbarze), które odpowiadają za małą przyswajalność wapnia z produktów roślinnych[7]. Badania wskazują ponadto, że absorpcję wapnia może ograniczać też błonnik pokarmowy[8].

Warto zwrócić uwagę na związek białka z wapniem. Okazuje się, że nadmierne spożycie białka może powodować wzrost wydalania wapnia w moczu, bez jednoczesnego zwiększenia absorpcji pierwiastka w jelitach[9]. Zjawisko to ma jednak miejsce wyłącznie wtedy, gdy spożycie białka znacząco przekracza dzienne normy.

Jak zwiększyć biodostępność wapnia?

W naszej codziennej diecie istnieje wiele substancji, które korzystnie wpływają na biodostępność wapnia. Zaliczamy do nich m.in. witaminę D, która jest najważniejszym regulatorem wchłaniania wapnia w jelitach[10].

Do produktów stanowiących najlepsze źródło łatwo przyswajalnego wapnia należą przede wszystkim mleko i przetwory mleczne, np. sery dojrzewające. Zawierają też spore ilości witaminy D, która dodatkowo pozytywnie wpływają na absorpcję wapnia i tym samym zdrowie kości i zębów.


[1] Znaczenie wapnia w metabolizmie człowieka i czynniki wpływające na jego biodostępność w diecie, L. Szeleszczuk, M. Kuras.
[2] Promotory wchłaniania wapnia, B. Dolińska, A. Mikulska, F. Ryszka.
[3] Tamże.
[4] Cyt. Znaczenie wapnia w metabolizmie…
[5] Promotory wchłaniania wapnia…
[6] Tamże.
[7] Co warto wiedzieć o wapniu?, E. Pietraś, A. Wojtasik.
[8] Cyt. Znaczenie wapnia w metabolizmie…
[9] Tamże.
[10] Tamże.